36 Özünüzü daim yorğun hiss edirsiniz və gün ərzində diqqətinizi cəmləməkdə çətinlik çəkirsiniz? Səbəb düşündüyünüzdən daha sadə ola bilər. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bir çox xroniki xəstəliklərin kökündə vitamin və mineral çatışmazlığı dayanır. Bəs hansı vitamin çatışmazlığı sizə təsir edir?
185 ölkə üçün araşdırma aparan Lancet Global Health, dünya əhalisinin 67 faizinin yod, kalsium və dəmir kimi kifayət qədər vitamin qəbul etmədiyini açıqlayıb. Diyetoloq Melike Serengil Özçelik vitamin və mineral balanssızlığının əlamətlərini və səbəblərini açıqlayıb.
‘TORPAQDAN QİDA ALMAK KEÇMİŞDƏN BİR ŞEYDİR’
ABŞ-da ictimai sağlamlıq və funksional qidalanma sahəsində araşdırmalar aparan Melike Serengil Özçelik, “Bu gün bir çox insan yorğunluq, aşağı toxunulmazlıq, konsentrasiya problemi və xroniki xəstəliklər kimi əlamətlər yaşasa da, bunun altında yatan səbəblərdən biri vitamin və mineral çatışmazlığı ola bilər. Çünki keçmişdə insanlar təbii, qidalı qidalar qəbul edirdilər, bugünkü vəziyyət çox dəyişdi”.
‘BƏDƏNİMİZİN QİDADAN NECƏ İSTİFADƏ ETDİYİ DA ƏHƏMİYYƏTLİDİR’
Everglades Universitetində ‘İctimai Sağlamlıq və Funksional Qidalanma’ ixtisası üzrə magistr təhsilini tamamlamaq üzrə olan Melike Serengil Özçelik, “Bu gün milyonlarla insan fərqinə varmadan vitamin və mineral çatışmazlığı yaşayır. Bu vəziyyətin əsas səbəblərindən biri də müasir kimyəvi gübrələrin tətbiqi nəticəsində torpağın qida dəyərinin azalmasıdır və keçmişdə bol olan tərəvəz və meyvələrdə olan minerallar”.
Özçelik, “Müasir əkinçilik texnikası sayəsində torpağımızdakı mineral nisbətləri azaldı. American College of Nutrition jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, 1950-2000-ci illər arasında torpaqdakı zülal yüzdə 6, kalsium yüzdə 16, dəmir yüzdə 15, C vitamini və bu vitamin B2 nisbətində azaldı istehlakımız keçmişlə müqayisədə çox azdır”.
‘VİTAMİN VƏ MİNERALLARIN SOLMASI YALNIZ MƏDƏ VƏ BAĞIRsaq DEYİL’
İşlənmiş qidaların geniş istifadə edilməsinin də əhəmiyyətli bir faktor olduğuna diqqət çəkən Özçelik, “Fast food, qablaşdırılmış qidalar və şəkərli içkilər orqanizmin ehtiyac duyduğu əsas qidaları ehtiva etmir və eyni zamanda qida maddələrinin udulmasına mənfi təsir göstərir. Bağırsaq sağlamlığının pozulması, mədə turşusunun çatışmazlığı və həzm sistemini gücləndirən vitamin və mineral çatışmazlığı kimi faktorlar da var.
Funksional qidalanma yanaşması həmçinin vurğulayır ki, təkcə nə yediyimiz deyil, həm də bədənimizin qida maddələrindən necə istifadə etməsi vacibdir. Buna görə vitamin və mineralların udulması təkcə mədə və bağırsaqlarla məhdudlaşmır. Bədəndə qida maddələrinin udulmasını və istifadəsini idarə edən yüz trilyonlarla mikroorqanizm var”.
Özçelik, “Bağırsağın florasındakı balanssızlıq B12 vitamini və dəmir kimi həyati vacib qidaların udulmasına mane ola bilər. Müasir həyatın sürətli və stresli tempi də bu vəziyyəti tətikləyir. Xroniki stress maqnezium, B və C vitaminləri kimi əsas qida maddələrinin sürətlə istehlakına səbəb olur. Buna görə də mütəxəssislər bu meyvə və tərəvəzin gündə 7-9 ədədini istehlak etməmiz lazım olduğunu bildirir Nə yediyimizə deyil, həm də bu qidaların bədənimizdə necə emal edildiyinə və həyat tərzimizə diqqət yetirməliyik”.
‘KİTƏRDƏN VİTAMİN VƏ MİNERALLAR BİR ÇOX SAĞLAMLIQ PROBLEMİNİN QARŞISINI ALA BİLƏR’
Vitamin və mineral çatışmamazlıqlarının mümkün qədər təbii qidalarla qarşılanması lazım olduğunu vurğulayan Özçelik, “Qidalanma yolu ilə bədənə kifayət qədər vitamin və minerallar alınarsa, bir çox sağlamlıq problemlərinin qarşısı alına bilər. Ancaq bu gün qidaların qeyri-kafi məzmunu, sıx həyat tempi və ətraf mühit faktorları səbəbindən əlavələrdən istifadə də zərurətə çevrilə bilər.
Əlavələri seçərkən şüurlu olmaq çox vacibdir. Dostların, qonşuların və ya sosial medianın tövsiyələrinə əsaslanan əlavələr qəbul etmək sağlamlığınızı riskə ata bilər. Çünki hər kəsin metabolizmi, sağlamlıq tarixi və ehtiyacları fərqlidir. Əlavənin seçimi mütəxəssis tərəfindən aparılmalı və fərdi olaraq müəyyən edilməlidir. Keyfiyyətsiz və yanlış seçilmiş əlavə, çatışmazlığı düzəltmək əvəzinə bədənə yeni bir zəhərli yük əlavə edə bilər.
Bazarda aşağı udma dərəcəsi olan və sağlamlığa zərər verə bilən bir çox əlavə məhsullar var. Buna görə də əlavələr qəbul edərkən nəzərə alınmalı bəzi məqamlar var. “Məhsulun üçüncü tərəfin laboratoriya sınaqlarından keçməsini, onun tərkibindəki dozaların kliniki cəhətdən öyrənilməsini, tərkibində sintetik doldurucuların və ya süni dadlandırıcıların olmamasına, təravət və istehsal keyfiyyətinə nəzarət edilməsinə əmin olmaq lazımdır”.
‘MƏQSƏDİM QİDALANMA ELMİ VƏ İCTİMAİ SAĞLAMLIQ SİYASƏTLƏRİ ARASINDAKİ BOŞLUĞU QAPATMAQ’
Fəal bir könüllü olaraq cəmiyyətin sağlamlığının və rifahının yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş təhsil və təbliğat işləri ilə məsuliyyət prinsipini mənimsədiyini bildirən Melike Serengil Özçelik, “ABŞ-da olduğum müddətdə ODTÜ və Bilkent Universitetində təhsilimlə yanaşı, inteqrativ sağlamlıq, funksional qidalanma və ictimai sağlamlıq mövzusunda təlimlər aldım.
Oradan mən qida qablaşdırması, vitamin və mineral əlavələri, pəhrizlə əlaqəli xroniki xəstəliklər və sağlam qidalanma vərdişlərinin qurulması kimi mövzularda, FDA və CDC kimi aparıcı təşkilatların qaydaları ilə bağlı çoxlu məqalələr yazdım. Mən xroniki xəstəliklərlə mübarizə üçün dəlillərə əsaslanan strategiyaları təşviq etməklə qidalanma elmi ilə ictimai səhiyyə siyasəti arasındakı boşluğu aradan qaldırmağı hədəflədim.
APHA (Amerika İctimai Səhiyyə Assosiasiyası) və NANP (Milli Qidalanma Peşəkarları Assosiasiyası) kimi öz sahəmdə aparıcı assosiasiyalarla fəal işləməyə davam edərək təhsil və təbliğat yolu ilə cəmiyyətin sağlamlığını və rifahını yaxşılaşdırmağa sadiqəm. “Mənim töhfələrim həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində daha sağlam həyat tərzinin təşviqinə dair köklü öhdəliyi əks etdirir.”
Özçelik sonda bunları söylədi:
“Bütün bu araşdırmalara əlavə olaraq, mən işlədiyim müəssisələrdə hərtərəfli sağlamlıq protokolları, fərdiləşdirilmiş terapevtik yanaşmalar, bütöv sağlamlıq inteqrasiyası və təcrübələr tətbiq etdim. Psixoloji təcrübə və funksional sağlamlıq təcrübələrinin birləşməsi sayəsində müştərilərimin rifahını əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırdım və həm də ictimai sağlamlığın həllinin vacibliyini daha yaxşı başa düşmək üçün töhfə verdim, həm də fiziki işim çərçivəsində həm fərdi, həm də zehni fəaliyyətimi dəyişdirdim hərtərəfli rifahı təşviq etməyə yönəlmiş ictimai səhiyyə təşəbbüsləri, mən gələcəkdə ictimai sağlamlığı yaxşılaşdırmaq üçün işləməyə davam edəcəyəm.
