“Banklar kredit verməmişdən öncə vətəndaşın kredit tarixçəsinə baxırlar. Əvvəllər kredit ödənişində hər hansı problem olduğunu görürlərsə, çox vaxt kredit vermirlər. Qanun banklara və bank olmayan kredit təşkilatlarına həmin şəxslərə kredit verməyi qadağan etmir. Özləri vermirlər”.
Mövzu ilə bağlı Kaspi qəzetində yazı yayımlanıb.
2015-ci il devalvasiyası zamanı dolların məzənnəsi artdı və bu valyuta ilə götürülən kreditlərin ödənilməsində bir çox vətəndaş problem yaşadı. 2019-cu ilin fevralında Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasında fiziki şəxslərin problemli kreditlərinin həlli ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Fərmanı ilə əsas borcun artan hissəsinə güzəşt tətbiq edildi və dollarla götürülən kreditlərlə bağlı problem həllini tapdı. Deməli, bankların “qara siyahı”sında olan həmin şəxslər də bəraət almış oldular. Amma bu gün həmin şəxslər banklara kredit üçün müraciət etdikdə “sizin kredit tarixçəniz problemlidir” cavabı alırlar. Problemlə üzləşən digər şəxslər isə 2020-ci ildə Vətən müharibəsində iştirak edənlərdir. Müharibə başladı, çağırış gəldi və həmin şəxslər ordu sıralarına getdilər. 3 ay evdən uzaq düşdülər və kreditlərini ödəmək imkanları olmadı. Qayıdandan sonra kreditlərini ödəməyə davam etsələr də, məlum olur ki, artıq onlar da “qara siyahı”dadırlar. Yəni banklar hətta vətəni qorumağa gedən, obyektiv səbəbdən krediti ödəyə bilməyənlərə də güzəşt etmir.
Vətəndaşların məsuliyyətsizliyindən yox, obyektiv səbəblərdən krediti ödəyə bilməyənlərlə bağlı yanaşma necə olmalıdır?
Qanun qadağan etmir, özləri vermirlər
Azərbaycan Kredit Bürosuna göndərdiyimiz sorğumuza cavab olaraq bildirildi ki, “Kredit büroları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 10.1-ci maddəsinə əsasən, Kredit bürosu topladığı məlumatı son dəyişiklikdən sonra 10 il müddətində saxlayır və həmin məlumatın istifadəçilərə verilməsini təmin edir. Qeyd olunur ki, şəxslərin kredit tarixçəsində gecikmə günlərinin mövcud olması onların kredit əldə etməsini qadağan etmir. Lakin kreditin verilməsi ilə bağlı qərarın və bununla bağlı yaranacaq risklərin müəyyənləşdirilməsində kredit verən təşkilatlar sərbəstdir.
Maliyyə və bank məsələləri üzrə ekspert Əkrəm Həsənov deyir ki, bankların “Qara siyahı”sı yoxdur: “Kredit bürosu var, orda vətəndaşın kredit tarixçəsi toplanır. Banklar və bank olmayan kredit təşkilatları vətəndaşa kredit verməmişdən öncə onun kredit tarixçəsinə baxırlar. Əvvəllər kredit ödənişində hər hansı problem olubmu? Problem olduğunu görürlərsə, çox vaxt kredit vermirlər. Qanun banklara və bank olmayan kredit təşkilatlarına həmin şəxslərə kredit verməyi qadağan etmir. Özləri vermirlər”.
“Kredit tarixçəsini düzəltmək olar”
Ə.Həsənov deyir ki, ödənişdə problemin hansı səbəbdən yaranması fərq etmir, yubanma olubsa, kredit tarixçəsində əks olunur: “Sizdə nə vaxtsa problem olubsa, orada qalacaq. Səbəbin fərqi yoxdur, avtomatik baş verir. Ola bilər ki, səbəb üzrlüdür, amma baş verib və kredit tarixçəsində əks olunub. Hansı səbəbdən problem yarandığını banka müraciət edəndə bildirə bilər. Bunu nəzərə alıb-almamaq artıq bankların özünə bağlıdır”.
Ə.Həsənov deyir ki, kredit tarixçəsini düzəltmək olar: “Yaxşı girov qoymaqla, yaxud yüksək maaşı olan şəxsi zamin etməklə bankdan kiçik məbləğlərdə kredit götürmək olar. Aldığınızı vaxtında qaytarırsınız, bu da tarixçənizə yazılır. Sabah sizə böyük məbləğdə kredit lazım olanda, bank baxacaq ki, nə vaxtsa problem olub, amma sonra siz növbəti kreditləri alıbsınız, vaxtında ödəyibsiniz. Bu zaman artıq sizə böyük məbləğdə kredit verməkdən çəkinməyəcəklər”.
Bankların “6 ay sonra” qaydası
Bank məsələləri üzrə ekspert Xəyal Məmmədli deyir ki, hansı müştəriyə kredit verilə biləcəyi, hansılara “yox” deyiləcəyi ilə bağlı bankların vahid qaydası yoxdur: “Hər bank daxili qaydaları ilə müraciət edən şəxsin kredit tarixçəsini qiymətləndirir və qərar qəbul edir. Mərkəzi Bank hansısa banka deyə bilməz ki, filan müştərilərə kredit ver, filan müştərilərə yox”.
X.Məmmədli deyir ki, bir sıra iri banklardan kredit götürmək üçün kredit tarixçəsində son 6 ayda ödənişlə bağlı problem yaşanmaması kifayətdir: “Bir sıra iri banklarda belə qayda var ki, ödənişlə bağlı gecikmənin üzərindən 6 ay keçdikdən sonra o gecikməyə baxılmır. Bunun devalvasiya dönəmində, ya başqa vaxt olmasının fərqi yoxdur. Gecikmə olub, sonra həmin kredit bağlanıb və üstündən 6 ay keçib. Onlara kredit verilir. Əgər kredit müqaviləsi mövcuddursa – kredit ödənişində gecikmə olub, sonra ödəniş normal gedirsə, bu, aktiv gecikmə sayılır. Bu halda əksər banklar kredit ayırmır.
Əksər hallarda güzəşt olunur
Digər banklarda isə – hansılarda ki 6 ay, 1 il qaydası yoxdur, bu məsələ nəzərə alınır. Çünki həmin vaxt o qədər müştəridə gecikmə olub ki. Ona qalsa, gərək banklar heç kimə kredit verməsinlər. Banklar da kredit verməkdə maraqlıdırlar. Baxırlar ki, bu adam dollarla kredit götürüb, ödənişi vaxtlı-vaxtında edib. Devalvasiya dönəmində ödənişdə problem yaranıb, dövlət güzəşt edib, sonra borcu bağlanıb və s. hamısı görünür. Əksər hallarda belə şəxslərə güzəşt olunur”.
Xüsusi qeyd yerləşdirilib
X.Məmmədli qeyd etdi ki, banklar müharibə iştirakçılarının ödənişində gecikmə olmasını da nəzərə alırlar: “6 ay qaydası olan böyük banklarda bu məsələ də gündəmdən düşmüş olur. Çünki müharibənin üstündən 6 aydan çox vaxt keçib, onlara kredit verilə bilir. Belə qaydalar olmayan digər banklarda da bu məsələlər nəzərə alınır. Müharibə dönəmində ödənişində problem olanlardan kimsə bankdan kredit götürmək istəyirsə, müharibədə iştirakını təsdiq edən sənədi banka təqdim edir. Sübut olunur ki, bu adam müharibədə iştirak edib, ödəmədə problem ona görə yaranıb. Banklar da bunu nəzərə alırlar”.
Kredit Bürosundan bildirildi ki, Vətən Müharibəsi iştirakçıları və habelə, zərər çəkən mülki şəxslərlə bağlı xüsusi yanaşma Büro üçün həssas məsələdir: “Odur ki, məlumat təchizatçıları olan borcverən təşkilatlar tərəfindən təqdim edilmiş siyahılar əsasında həmin şəxslərin kredit hesabatlarının korlanmaması məqsədilə müvafiq tarixçələrdə şəxsin Vətən müharibəsi iştirakçısı olması ilə bağlı xüsusi qeyd yerləşdirilib. Qeyd etmək lazımdır ki, xüsusi qeyd hər bir məlumat istifadəçisi, o cümlədən həm kredit tarixçəsinin subyekti, həm də kredit verən təşkilatlar üçün açıqdır”.
