Riskli Hamiləlik (Perinatologiya)

Beydi Mayilov 02.04.2023

Riskli hamiləlik nədir? Hamiləlik zamanı riskli vəziyyətlər hansılardır?

Hamiləlik qadınlar üçün təbii bir prosesdir və gələcək analar və körpələr hamiləlik zamanı müxtəlif səbəblərdən bəzi risklərlə üzləşə bilər. Ana və körpənin həyatını təhlükəyə atan bu vəziyyət birdən çox həkim tərəfindən qiymətləndirilməli və təqib edilməlidir. Hamilə qadınların təqibində həkimlər üçün ən çətin şərtlər arasında anada hipertoniya və şəkər xəstəliyinin olması, həmçinin həddindən artıq zəiflik və piylənmə var. Bundan əlavə, çoxlu hamiləlik ana və körpə üçün risklidir.

Hamilə qadının bütün hamiləliyi boyu optimal tibbi müayinədən keçməsi hallarında belə müəyyən risk var. Gələcək ana hamiləlik dövründə müəyyən aralıqlarla həkim nəzarətindən keçməlidir. Hamiləliyin normal 40 həftəsində ilk 28 həftədə ayda bir dəfə, 28-36-cı həftə arasında 2 həftədə bir, 40-cı həftəyə qədər isə həftədə bir dəfə mütəxəssis həkim müayinəsindən keçmək lazımdır. Bu prosesdə anadan və ya körpədən riskli vəziyyətlər yarana bilər. Müntəzəm yoxlamalar sayəsində gələcək ana üçün narahat olmadan bu risk aradan qaldırılır.

Yüksək riskli hamiləlikdə risk faktorları hansılardır?

Gələcək ana hamiləlikdən əvvəl, hamiləlik zamanı və ya sonrasında (doğuş zamanı) qarşılaşdığı bəzi problemlər səbəbindən riskli hamiləlik yaşaya bilər. Ana və ya atadan qaynaqlanan risk faktorlarını aşağıdakı kimi sadalaya bilərik;

Ananın yaşı 35-dən yuxarı, 18-dən az, atanın yaşı 40-dan yuxarıdır
Siqaret, alkoqol və narkotik istifadəsi nizamsız və qeyri-sağlam həyat tərzində
Əvvəlki doğuşlarda ananın keysəriyyə əməliyyatı
Ananın çəkisi çox və ya çox arıqdır
Zəif sosial-mədəni və iqtisadi vəziyyət
Gözləyən anaların və ataların peşəsi
qohum evliliyi
Ana və ata namizədlərinin qan qrupları
Ananın çox qısa boylu olması
Gələcək ananın bəzi problemlərə görə əvvəllər keçirdiyi ginekoloji əməliyyatlar
Hamiləlik zamanı anada baş verə biləcək infeksiyalar
Gələcək ananın istifadə etdiyi xroniki xəstəliklər və dərmanlar
Gələcək atanın xroniki xəstəlikləri, əvvəlki əməliyyatlar, istifadə edilən dərmanlar
Genetik xəstəliyin ailə tarixi
Ana və ata namizədlərinin psixoloji vəziyyəti
Əvvəlki mənfi hamiləlik dövrləri haqqında düşüncələrin təsiri

Körpə üçün hamiləlik risk faktorları;

İkiqat, üçlü və ya dördlü fetal skrininq testlərində anomaliyaların aşkarlanması
Körpədə irsi xəstəliklər
Körpənin çox az və ya çox suyu (amnion mai).
Körpədə böyümə geriliyinin (intrauterin inkişafın ləngiməsi) baş verməsidir.

Ana yaşının 35-dən yuxarı olması xromosom anomaliyalı (məsələn, Daun Sindromu) uşaq dünyaya gətirmə ehtimalını artırır. Çünki qadınlar 18-35 yaş arası həm anatomik, həm də fizioloji cəhətdən ideal hamiləliyə sahib olurlar. Bundan əlavə, gələcək atanın yaşı 40-dan yuxarıdır ki, bu da spermanın genetik strukturunda bir çox mutasiyaların olmasını dəvət edir. Axondroplaziya kimi otosomal dominant cırtdanlıq xəstəliyi irəli ata yaşı olan hallarda müşahidə edilə bilər.

Ana və ata namizədlərinin sosial-iqtisadi və mədəni şəraiti riskli hamiləliyin formalaşmasında mühüm amildir. Şüurlu valideynlər özlərinin və körpələrinin sağlamlığı ilə daha çox maraqlanır və yarana biləcək riskləri araşdırıb aradan qaldırırlar. Ana və ataların gündəlik həyatlarında işlərini yerinə yetirərkən kimyəvi maddələrə məruz qalmaları yumurta və sperma keyfiyyətinə təsir edə bilər və yüksək riskli hamiləlik şəklinə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, stress və ağır işlərdə işləmək də vacib amillərdir.

Qohum evliliklərində, normal populyasiyada görülən hamiləlik risklərində təxminən 2 dəfə artım var.

Gələcək ana və ataların ka qruplarında uyğunsuzluq qan uyğunsuzluğu problemi olan körpənin doğulmasına səbəb ola bilər. Əgər ana Rh (-), ata Rh (+) və uşaq Rh (+) olarsa, bu, “Neonatal Rh uyğunsuzluğu” kimi tanınır və təcili müalicə tələb edir.

Ananın hamiləlikdən əvvəl artıq çəkisi və ya çəkisinin az olması, boyu 150 sm-dən qısa olması doğum zamanı evdən əvvəl müxtəlif risklər yaradır. Baş-çanaq uyğunsuzluğu xüsusilə boyu 150 sm-dən aşağı olan analarda görülür. Yəni ananın damı körpənin başının rahat doğulmasına imkan vermir. Bu vəziyyətdə həkim vakuum və maşa kimi müxtəlif alətlərdən istifadə edərək doğumu asanlaşdırmağa çalışır. Risk artarsa keysəriyyə əməliyyatına üstünlük verilir.

Ananın daha əvvəl keçirdiyi sidik-cinsiyyət orqanlarında əməliyyatlar və infeksiyalar riskli hamiləlik riskini ortaya çıxara bilər. Bu əməliyyatlardan sonra çanaqda əmələ gələ biləcək yapışmalar yeni hamiləliklərdə problem yarada bilər. İlk etapda yapışmaların əmələ gəlməsi nəticəsində uşaqlıq borularına atılan yumurta sperma ilə görüşə bilməz və ümumiyyətlə hamiləlik baş verə bilməz. Başqa bir vəziyyət ektopik hamiləlikdir. Yapışmalar səbəbiylə yumurta və sperma normal implantasiya edilən bölgədən çox fərqli bölgələrə yerləşə bilər ki, bu da ektopik hamiləlik şəklinə səbəb olur. Yumurtalıq kisti əməliyyatları, uşaqlıq boynu infeksiyaları, uşaqlıq boynu çatmazlığı, daha əvvəl müalicə olunmamış vaginit, hormonal balanssızlıqlar, endometrioz kimi xəstəliklər,

Yapışmalar, insult, ürək xəstəlikləri, xroniki qaraciyər və böyrək xəstəlikləri, xərçəng, şəkərli diabet, qalxanabənzər vəzin hormon pozğunluqları anada appendisit nəticəsində əməliyyatdan sonra hamiləliyin gedişatını dəyişə bilər.

Məlumdur ki, ananın daha əvvəl keçirmədiyi infeksiyalar, eləcə də ananın daha əvvəl keçirdiyi infeksiyalar yüksək riskli hamiləlik şəklinə gətirib çıxarır. Misal üçün; Ananın məxmərək və məxmərək xəstəliklərinə qarşı immunitetinin olmaması körpədə müxtəlif problemlər yaradır.

Gözləyən ananın astma, ürək xəstəliyi və ya epilepsiya kimi səbəblərdən dərman istifadəsi hamiləlik fiziologiyası üçün uyğun deyil. Hamilə qadının xroniki xəstəliyi üçün dərman istifadə etməsinə ehtiyac varsa, həkim tərəfindən minimal teratogenliyi olan dərman qrupları (uşağa təsiri) təyin edilməlidir.

Əqli gerilik, metabolik xəstəliklər, hipertoniya, şəkərli diabet, psixi problemlər, ana və ata və ya yaxınlarda asılılıq yaradan maddə istifadəsi uşaqda bəzi xəstəliklərin doğulmasına səbəb ola bilər.

Çoxdoğulmuş analarda anemiya, hipertoniya ilə birlikdə preeklampsi riskinin artması, şəkərli diabet, plasentanın üstünlük təşkil etməsi, doğuş zamanı başdan doğuşdan çox kürək təqdimatı kimi anormal mövqelər və uşaqlığın daralmasının azalması səbəbindən doğuş zamanı qanaxmanın artması kimi hallar müşahidə oluna bilər. Bütün bunlar riskli hamiləlik şəklinə gətirib çıxarır.

Əvvəlki hamiləlikdə abort, anada vaxtından əvvəl nəmlənmə, preeklampsi, eklampsi, HELLP sindromu, ağciyər emboliyası, dərin venaların trombozu, rentgen şüalarına məruz qalma kimi hallar körpənin və ananın həyatını təhlükəyə ata bilər.

Riskli Hamiləlikdə Gözləyən Analara Məsləhət

Gələcək analar hamilə qalmadan əvvəl hamiləliyini planlaşdırmalı və fol turşusu kimi vitamin və mineral əlavələr qəbul etməlidirlər. Hamiləlikdən əvvəl, hamiləlik zamanı və ya sonra baş verə biləcək mənfi vəziyyətlər qarşısında riskli hamiləlik şəkli üçün gələcək analara məsləhət;

Hamiləlik dövründə müntəzəm nəzarət üçün mütəxəssis bir həkim müayinəsindən keçməlidir.
Hamiləlikdən əvvəl müxtəlif qan analizləri və müayinələr nəticəsində hamiləliyin qarşısını alan heç bir vəziyyətin olmadığı müəyyən edilməlidir.
Hamiləlik dövründə müntəzəm və uyğun məşqlər edilməli, çəki nəzarəti təmin edilməlidir.
Əgər köməkçi reproduktiv üsullarla hamilə qalmağı düşünürsünüzsə, həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.
Sağlam və balanslı bəslənməyə diqqət yetirilməlidir.
Siqaret, alkoqol və narkotik istifadəsi varsa, hamiləlik boyu dayandırılmalıdır. Doğuşdan sonra bu maddələrin istehlakı körpənin qidalanması və inkişafı baxımından çox əlverişsizdir.

Yüksək riskli hamiləliyi aşkar edən müayinələr

Sağlam qadın hamilə qalmazdan əvvəl müxtəlif xroniki xəstəliklər barədə həkiminə məlumat verməlidir. Hamiləliyin planlaşdırılması zamanı həkiminiz sizin üçün bəzi testlər və müayinələr həyata keçirə bilər. Bundan əlavə, hamiləlik dövründə risk qrupunda olduğunuzu ortaya çıxaran müxtəlif üsullar aşağıdakılardır;